Hình ảnh “cánh chim” ở cuộc sống là một sự vật tự nhiên nhưng trong văn chương nghệ thuật thì không đơn giản như vậy. Bằng sự rung cảm và khả năng liên tưởng, “cánh chim” dưới góc nhìn của các nhà văn, nhà thơ hiện lên với những ý nghĩa biểu tượng khác nhau. Hôm nay, Yên Văn sẽ cùng bạn khám phá dấu ấn của những “cánh chim” trong văn học Việt Nam nhé!
Trong tự nhiên, chim là loài động vật có xương sống, có khả năng bay lượn nhờ đôi cánh và thường sống theo đàn. Chim xuất hiện trong đời sống con người và sớm trở thành biểu tượng nghệ thuật từ buổi đầu nền văn minh cổ đại. Đến nay, chim vẫn xuất hiện phổ biến trong văn hóa và tôn giáo.
Nhìn lại dòng lịch sử văn học Việt Nam, ta nhận ra nhiều nghệ sĩ đã mượn hình ảnh “cánh chim” để bộc lộ bao tâm sự và nỗi niềm riêng của mình. Trong văn học, “cánh chim” thường biểu tượng cho sự tự do, các loài chim xuất hiện cùng những câu chuyện đặc biệt. Nếu như chiền chiện, én, oanh… báo hiệu tin vui hay khởi đầu viên mãn, thì một số loài khác như cò, nhạn… lại khiến ta liên tưởng tới nỗi buồn, cảnh ngộ chia ly, cô đơn. Tùy thuộc vào từng hoàn cảnh và cách tư duy, hình ảnh “cánh chim” lại mang những ý nghĩa biểu tượng khác nhau.
Để các bạn thấy rõ hơn điều này, Yên Văn xin đưa ra một vài trích dẫn có sự xuất hiện của “cánh chim”.
“Ngày xuân con én đưa thoi,
Thiều quang chín chục đã ngoài sáu mươi.”
Hình ảnh “con én” ở câu thơ của Nguyễn Du gợi ra cho bạn đọc nhiều cách hiểu khác nhau. Chim én là biểu tượng của mùa xuân, vì thế hình ảnh “con én thoi đưa” được hiểu là tín hiệu báo rằng mùa xuân đã về. Nhưng bên cạnh đó, câu thơ cũng có thể hiểu theo nghĩa rằng thời gian đang trôi qua rất nhanh và không thể trở lại.
Hình ảnh chim én biểu tượng của xuân đang về (Ảnh:Internet)
Cũng trong Truyện Kiều, tác giả đã nén chứa vào trong hình ảnh chim yến, chim oanh những tầng nghĩa biểu tượng đặc sắc:
“Gần xa nô nức yến anh,
Chị em sắm sửa bộ hành chơi xuân.”
Chim yến, chim oanh đều là những loài chim thường xuất hiện vào mùa xuân. Nhưng khi đặt hình ảnh này vào câu thơ thì đó không chỉ là dấu hiệu của mùa xuân mà còn mang ý nghĩa ẩn dụ khác. Một mặt, nó gợi ra cảnh tượng nhộn nhịp, đông vui của đoàn người đi chơi Tết. Mặt khác, hình ảnh “nô nức yến anh” cũng dùng để chỉ cuộc gặp gỡ, hẹn hò tình tứ của những đôi trai tài gái sắc.
Hình ảnh chim yến xuất hiện vào mùa xuân (Ảnh:Internet)
Khác với Nguyễn Du, “cánh chim” trong thơ Hồ Chí Minh lại hiện lên với sức gợi tả đa chiều
“Quyện điểu quy lâm tầm túc thụ
Cô vân mạn mạn độ thiên không…”
Chỉ bằng hình ảnh “quyện điểu” mà câu thơ đã giúp bạn đọc hình dung ra không gian, thời gian và tâm trạng nhân vật trữ tình. Dựa vào sắc thái “quyện” (mệt) của cánh chim mà ta nhìn ra được bầy chim đang cố gắng vỗ đôi cánh mỏi trong bóng chiều xế tà sau một ngày dài. Giữa vùng trời rộng lớn, mênh mông, cánh chim mỏi trở thành điểm nhấn đặc biệt. Lúc này, ta có thể nhận ra được cả tâm trạng chán chương, ủ rũ của nhân vật thông qua biện pháp quen thuộc của thơ Đường – tả cảnh ngụ tình.
Hình ảnh chim quyển điệu mang tâm trạng của nhân vật trữ tình (Ảnh:Internet)
Đến với thơ Mới, “cánh chim” trở thành biểu tượng của tình yêu nồng nhiệt và chân thành:
“Nhưng tội nghiệp, trên trời đôi nhạn lạc,
Cứ yêu nhau đừng tưởng đến ngày mai.”
Bản tính của chim nhạn là chung thủy, một khi nó đã lựa chọn bạn đời thì nó sẽ chân thành đến cùng. Có lẽ chính vì đặc điểm tự nhiên này nên nhà thơ đã ví cặp đôi trong câu thơ như “đôi nhạn lạc”. Tình yêu mà cả hai dành cho nhau rất nồng nhiệt và say mê đến mức “đừng tưởng đến ngày mai”. Họ chọn tận hưởng trọn vẹn khoảnh khắc hiện tại khi được ở bên nhau và mặc kệ những dự cảm không lành đang len lỏi trong lòng.
Hình ảnh chim nhạn đại diện cho tình yêu thủy chung (Ảnh:Internet)
Không chỉ trong thơ ca, “cánh chim” còn là biểu tượng văn hóa của dân tộc Việt Nam từ bao đời nay. Điển hình, ta có thể thấy hình ảnh chim lạc trên trống đồng Đông Sơn. Với sải cánh dài vươn cao, “cánh chim” ấy không chỉ là nét đặc sắc trong nghệ thuật sản xuất mà còn thể hiện sức sống tươi mới, mạnh mẽ, khát vọng tự do và vươn cao vươn xa hơn trong tương lai của người Việt.
Để nhìn ra được tầng nghĩa ẩn của hình tượng nghệ thuật “cánh chim”, bạn sẽ cần một trí tưởng tượng phong phú và cái nhìn đa chiều. Muốn làm được điều này, bạn hãy thử rèn luyện cho mình thói quen đọc lành mạnh, cố gắng trải nghiệm cuộc sống nhiều hơn nhé! Yên Văn tin rằng những trích dẫn trên sẽ là một gợi ý nhỏ cho bạn trong việc khám phá những tầng nghĩa biểu tượng của hình ảnh “cánh chim”!
Nhờ sức gợi và tính đa nghĩa, “cánh chim” đã trở thành một hình tượng nghệ thuật lớn trong văn học Việt Nam. Ý nghĩa biểu tượng của hình ảnh này có tính liên kết sâu sắc với những đặc tính tự nhiên của các loài chim. Nghĩ lại một chút, chắc hẳn bạn sẽ nhớ ra nhiều câu thơ, văn có sự xuất hiện của “cánh chim” đó! Hãy chia sẻ cho Yên Văn biết với nhé!
—
Mời các bạn tìm hiểu 2 cuốn học liệu tinh gọn của Yên Văn (tính đến tháng 6 năm 2024).
📗 Văn học cách mạng – Theo dấu ước mơ | Giá: 139.000đ
Sách tích hợp kiến thức văn học và lịch sử, giúp mở rộng từ vựng tiếng Việt và rèn luyện kỹ năng viết NLXH. Đọc thử: https://tinyurl.com/ht01read
📗 Theo chân văn học – Đi dọc Việt Nam | Giá: 139.000đ
Sách tích hợp kiến thức văn học và địa lý, giúp mở rộng từ vựng tiếng Việt và rèn luyện kỹ năng viết văn thuyết minh.
📌 Đọc thử: https://tinyurl.com/ht04read
📌 Đặt mua sách qua Shopee: https://shopee.vn/yenvanofficial
📌 Đặt mua sách qua GG Form: https://tinyurl.com/yenvanprinted
Đội ngũ Yên Văn
