Không phải tôi riêng đề cao quan sát cần thiết hơn tư tưởng và từng trải. Nhưng quả là muốn viết được, nhất thiết phải biết lối quan sát để ấn sâu hơn trí nhớ, giúp sức cho tưởng tượng.
Để phát triển trí tưởng tượng, bồi dưỡng tình cảm, từ đó viết nên những lay động, nhà văn trước hết phải biết tích luỹ vốn chất liệu sáng tác của mình qua hiện thực cuộc sống. Quan sát là công việc “mài giũa cái nhìn, cái nghe, cái nghĩ” (Sổ tay viết văn – Tô Hoài) – vốn là điều đòi hỏi sự tư duy và sáng tạo. Vì vậy không thể phủ nhận rằng: thói quen và năng khiếu quan sát tinh tế là tư chất nghệ sĩ của nhà văn.
Quan sát là cách nhìn sự vật, hiện tượng, hành vi, thái độ của con người một cách chi tiết và có phân tích.
Ta thường nhầm lẫn hai khái niệm nhìn và quan sát. Trong khi nhìn xảy ra trong vô thức, lướt qua, là phản xạ tự nhiên thì quan sát chủ động hơn trong việc tập trung vào đối tượng với mục đích rõ ràng, vận động mọi giác quan, cố gắng tìm ra những ý nghĩa sâu xa, những diễn biến đa dạng của đối tượng.
Quan sát càng không nên nhầm với soi mói. Dù soi mói cũng là nhìn mọi thứ với sự phân tích và đánh giá, nhưng chỉ nhằm tìm ra mặt xấu, sự tiêu cực của vấn đề hay đối tượng, không mang tính xây dựng và không thể hiện sự tôn trọng.
Không phải chỉ cần lăn xả với cuộc đời, trải nghiệm dày dặn mà nhà văn viết được. Sống trong bao cảnh ngộ, bao cảm xúc mà không biết quan sát để tập trung phân tích, đọng lại trong mình điều gì đủ sâu sắc thì nhà văn sẽ mãi chìm đắm trong cảm xúc miên man, không có gì đủ hiểu, đủ đậm sâu để khai thác và sáng tạo.
Bạn tò mò không biết nhà văn đã quan sát những gì để khơi nguồn cảm hứng sáng tạo? Yên Văn sẽ bật mí cho bạn biết nhé!
1. Nhà văn quan sát mọi ngóc ngách của cuộc đời
Bản chất của cuộc sống và con người không bộc lộ qua những hiện tượng dễ thấy, thử thách nhà văn phải kiên trì quan sát để đào sâu mới phát hiện được những lý thú, độc đáo về đối tượng, không bỏ qua bất kể ngóc ngách nào.
Năm 1952, Tô Hoài đã theo chân bộ đội chủ lực tham gia chiến dịch giải phóng Tây Bắc. Giải phóng đến đâu, ông lại tới tìm hiểu con người, đời sống nơi ấy. Nhà văn đã quyết định viết về người Mèo, lặn lội đường đi đầy hiểm trở, sống cùng sự thiếu thốn với đồng bào, học tiếng Mèo để đi sâu vào đời sống văn hóa và những câu chuyện về con người bất khuất, kiên cường nơi đây. Vận dụng mọi giác quan và sự tập trung cao độ, Tô Hoài đã bộc lộ năng lực quan sát vô cùng tinh tế của mình qua việc tái hiện lại cuộc đời của Mị:
“Mỗi ngày Mị càng không nói, lùi lũi như con rùa nuôi trong xó cửa. Ở cái buồng Mị nằm, kín mít, có một chiếc cửa sổ một lỗ vuông bằng bàn tay. Lúc nào trông ra cũng chỉ thấy trăng trắng, không biết là sương hay là nắng. Mị nghĩ rằng mình cứ chỉ ngồi trong cái lỗ vuông ấy mà trông ra, đến bao giờ chết thì thôi.”
Nhà văn quan sát cuộc sống bên ngoài
2. Nhà văn quan sát nội tâm của chính mình
Đủ tinh tế để nhận ra những gợn sóng tâm lý giúp nhà văn tìm cho mình hướng đi và cách thể hiện khác biệt. Viết là lúc nhà văn bộc lộ năng lực quan sát bản thân, ngòi bút phản chiếu góc nhìn của nhà văn về cuộc đời xuống trang giấy.
Ví dụ đơn giản như trường hợp nhà thơ Huy Cận, hồn thơ của ông trước và sau Cách mạng như thay da đổi thịt, sự quan sát đời sống tinh tế đã giúp ông nhận ra sự thay đổi và biến chuyển của tinh thần con người, không khí của cảnh vật, từ đó trao cho mình cơ hội “tự quan sát”, soi chiếu bản thân. Nhà thơ từ đó tìm ra nguồn cảm hứng mới, tiếp tục viết để nói tiếng lòng mình với đời.
Trước cách mạng, vì thuộc tầng lớp các trí thức tiểu tư sản bị bế tắc trước cảnh nước mất nhà tan, Huy Cận viết thơ buồn, ảo não, với những hình ảnh đối lập như chính tâm hồn của tác giả với hiện thực:
Lơ thơ cồn nhỏ gió đìu hiu,
Đâu tiếng làng xa vãn chợ chiều.
Nắng xuống, trời lên sâu chót vót,
Sông dài, trời rộng, bến cô liêu.
Tuy vậy, sau khi Kháng chiến chống Pháp thắng lợi, Huy Cận lắng nghe và cảm nhận được không khí lao động, chiến đấu vươn lên xây dựng cuộc sống mới của nhân dân. Ông giờ đây cũng phấn khởi, tươi vui, thấy mình cần phải hòa nhập, cần phải thay đổi. Nhờ đó mà thơ ông thêm phần sôi nổi, hào hứng:
Sao mờ, kéo lưới kịp trời sáng
Ta kéo xoăn tay chùm cá nặng.
Vảy bạc đuôi vàng loé rạng đông,
Lưới xếp buồm lên đón nắng hồng.
Nhà văn quan sát nội tâm bên trong
Hai loại quan sát này không tách biệt, loại trừ nhau mà liên kết, cộng hưởng với nhau. Chú tâm vào ngoại cảnh giúp nhà văn phát hiện ra nhiều tầng lớp ý nghĩa, từ đó đối chiếu với chính mình, có được những xúc động riêng. Hai loại quan sát đều đòi hỏi sự kỹ lưỡng, cẩn trọng, khả năng phân tích, huy động linh hoạt các giác quan.
Để nhìn thấu được vạn vật thì trước hết phải biết tự giải mã chính mình, biết cái muôn màu muôn vẻ của thế giới sẽ dễ dàng cảm nhận sự phong phú trong tâm hồn.
Nếu bạn muốn rèn luyện cho mình thói quen quan sát, hãy sống chậm. Cuộc sống quanh ta cần được trân trọng nhiều hơn, và sự xuất hiện của vạn vật không là lẽ thường tình. Nếu bạn muốn có một không gian để thể hiện năng lực quan sát cuộc sống, hay muốn tự mình soi chiếu tâm hồn, bạn có thể tham gia cuộc thi viết “Muôn Sắc Quê Hương” trên Cộng đồng Yên Văn. Chúng mình tin rằng câu chuyện và trải nghiệm về quê hương luôn sâu sắc trong kí ức mỗi người, là kim chỉ nam dẫn lối, định hình mỗi chúng ta.
—
Mời các bạn tìm hiểu 2 cuốn học liệu tinh gọn của Yên Văn (tính đến tháng 6 năm 2024).
📗 Văn học cách mạng – Theo dấu ước mơ | Giá: 139.000đ
Sách tích hợp kiến thức văn học và lịch sử, giúp mở rộng từ vựng tiếng Việt và rèn luyện kỹ năng viết NLXH. Đọc thử: https://tinyurl.com/ht01read
📗 Theo chân văn học – Đi dọc Việt Nam | Giá: 139.000đ
Sách tích hợp kiến thức văn học và địa lý, giúp mở rộng từ vựng tiếng Việt và rèn luyện kỹ năng viết văn thuyết minh.
📌 Đọc thử: https://tinyurl.com/ht04read
📌 Đặt mua sách qua Shopee: https://shopee.vn/yenvanofficial
📌 Đặt mua sách qua GG Form: https://tinyurl.com/yenvanprinted
Đội ngũ Yên Văn
