Phân tích thơ sẽ trở nên dễ dàng hơn khi mỗi học sinh có thể vận dụng kiến thức tiếng Việt vào quá trình học. Từ vựng là đơn vị nhỏ nhất để hình thành câu thơ, hiểu rõ vai trò của từ vựng sẽ giúp bạn nhận ra vẻ đẹp của thơ ca Việt Nam.
Hãy cùng Yên Văn bắt đầu bằng một nhận định văn học:
Đường đi của thơ là con đường đưa thẳng vào tình cảm, không quanh co qua những chặng, những trung gian, những cột cây số. (*)
(trích "Mấy ý nghĩ về thơ", Nguyễn Đình Thi)
Để mỗi bài thơ có thể chạy thẳng vào tim người đọc, thi sĩ thường khéo léo sử dụng hệ thống từ ngữ giàu sức gợi. Yếu tố này kích thích trí tưởng tượng của độc giả, thậm chí có thể diễn đạt rõ ràng về trạng thái/cảm giác hoặc vẽ lại một khung cảnh. Thơ ca làm được điều đó nhờ vào sự đóng góp đáng kể của một từ loại quan trọng, đó là tính từ.
1. Tính từ là gì?
Tính từ, theo khái niệm trong SGK Tiếng Việt lớp 4, là những từ dùng để miêu tả trạng thái, màu sắc, hình dáng của con người, sự vật hay hiện tượng thiên nhiên. Bên cạnh đó, tính từ còn là những từ dùng để miêu tả tâm trạng, cảm xúc của sự vật, con người.
2. Tính từ có vai trò gì trong tác phẩm thơ?
Để làm rõ vai trò của tính từ trong diễn đạt, có thể lấy ví dụ:
► Tiếng ai nói nhỏ bên cồn/ Tiếng ai đang nói bên cồn
► “Tiếng ai tha thiết bên cồn” (Việt Bắc – Tố Hữu)
► Miếng cơm chấm muối, mối thù trên vai
► “Miếng cơm chấm muối, mối thù nặng vai” (Việt Bắc – Tố Hữu)
Nặng (tính từ): đặc tả trọng lượng lớn hơn so với bình thường hoặc so với vật khác. Trái nghĩa với “nặng” là “nhẹ”. Dùng “mối thù nặng vai” diễn tả sự thù hận rất lớn và đồng thời nhấn mạnh trạng thái chịu đựng nỗi hận này. Biết là “nặng” mà vẫn phải gánh trên vai. Tương tự:
► Nhớ về rừng núi, nhớ không thôi
► “Nhớ về rừng núi, nhớ chơi vơi ” (Tây Tiến – Quang Dũng)
Chơi vơi (tính từ): chỉ trạng thái 1 mình giữa khoảng trống rộng, không biết bấu víu vào đâu. “Nhớ không thôi” diễn tả nỗi nhớ không thể dứt, nhớ từ ngày này qua ngày khác. Còn “nhớ chơi vơi” nhằm diễn tả nỗi nhớ không rõ ràng, gợi cảm giác lạc lõng giữa không gian rộng lớn, nỗi nhớ không biết bắt đầu từ đâu.
3. Phân tích thơ qua tính từ như thế nào?

Góc học tập sáng tạo
Khi đọc một tác phẩm thơ, chúng ta cần chú ý những tính từ xuất hiện trong câu thơ. Bằng kiến thức tiếng Việt, hãy giải nghĩa tính từ đó, xác định từ đơn hay từ ghép (hoặc từ láy). Tiếp theo, chúng ta làm rõ giá trị về mặt nội dung của từ vựng, nhờ vào tính từ đó, nghĩa của câu thơ đã sâu hơn, rộng hơn như thế nào. Cuối cùng, độc giả có thể đánh giá về giá trị nghệ thuật trong toàn bộ câu thơ hoặc đoạn thơ. Việc dùng tính từ cũng góp phần tạo tiết tấu, nhịp thơ đặc sắc hơn.
—
Mời các bạn tìm hiểu 2 cuốn học liệu tinh gọn của Yên Văn (tính đến tháng 6 năm 2024).
📗 Văn học cách mạng – Theo dấu ước mơ | Giá: 139.000đ
Sách tích hợp kiến thức văn học và lịch sử, giúp mở rộng từ vựng tiếng Việt và rèn luyện kỹ năng viết NLXH. Đọc thử: https://tinyurl.com/ht01read
📗 Theo chân văn học – Đi dọc Việt Nam | Giá: 139.000đ
Sách tích hợp kiến thức văn học và địa lý, giúp mở rộng từ vựng tiếng Việt và rèn luyện kỹ năng viết văn thuyết minh.
📌 Đọc thử: https://tinyurl.com/ht04read
📌 Đặt mua sách qua Shopee: https://shopee.vn/yenvanofficial
📌 Đặt mua sách qua GG Form: https://tinyurl.com/yenvanprinted
Bài tập thực hành:
Mở 1 bài thơ bất kỳ trong sách giáo khoa, đặc biệt là Ngữ văn 9 và Ngữ văn 12. Đọc bài thơ và đi tìm những câu thơ có chứa tính từ giàu sức gợi.
(*) Câu văn này có thể sử dụng như lí luận văn học, phù hợp với phân tích và cảm thụ thơ. Đại khái là văn xuôi thì quanh co hơn với tình tiết và diễn biến tâm lý, còn thơ ca thì đọc câu thơ lên sẽ thấy có cảm xúc ngay.
Artwork: Midjourney.
Triệu Nguyễn Huyền Trang
1 Comments
Theo em được học trong sách giáo khoa Ngữ Văn 10, câu thơ thứ 2 của bài thơ Tây Tiến (Quang Dũng) phải là:
“Nhớ về rừng núi, nhớ chơi vơi”. Tuy vậy, bài viết này rất hay, đặc biệt là đối với những người đang không biết phải cảm nhận như thế nào về những bài thơ. Cảm ơn Yên Văn rất nhiều. Trân trọng!